Rzewień ogrodowy pochodzi z Środkowej Azji i z rejonu wschodniej Syberii. Od wieków wykorzystywany jest jako roślina ozdobna i lecznicza. Do Europy sprowadzono go w XVI wieku, a jako warzywo uprawiany jest od XVIII wieku. W Polsce uprawiany jest amatorsko w ogrodach przydomowych oraz towarowo na niewielkich obszarach.
Jest rośliną wieloletnią o żywotności nawet do 30 lat z rodziny rdestowatych. Zimuje w glebie tzw. karpa, czyli skrócona łodyga z pąkami i korzeniami spichrzowymi. Łodyga rabarbaru po 2-3 latach wydłuża się w pęd kwiatostanowy, osiągający wysokość od 1,5 do 2m, który po wydaniu nasion obumiera.
Rabarbar kwitnie w maju. Ze skróconej łodygi wyrastają duże liście na długich i grubych ogonkach. Barwa ogonków, które zjadamy, może różnić się kolorem w zależności od odmiany - mogą być czerwone, różowe lub zielone. Charakteryzują się cierpkim, kwaskowatym smakiem, im są czerwieńsze, tym bardziej słodkie.
Rabarbar jest składnikiem wielu deserów, ciast, kompotów i soków. Doskonały na dżemy, galaretki, wykwintne sosy do mięs. Można z niego zrobić także wino. W przetworach łączy się go ze słodkimi owocami – truskawkami, jabłkami, czereśniami. Jest polecany osobom na diecie odchudzającej, ponieważ 100 gramów tego warzywa – to tylko ok. 20 kcal. Stanowi także źródło cennych dla zdrowia związków organicznych:
- błonnik (3,2g/100g), który obniża poziom cholesterolu i poprawia stosunek „dobrego” cholesterolu HDL do „złego” LDL, ułatwia utrzymanie we krwi właściwego poziomu glukozy, służy detoksykacji organizmu, usprawnia trawienie – reguluje perystaltykę jelit, zapobiega zaparciom, poprawia apetyt i poprawia przemianę materii;
- kwasy owocowe (cytrynowy, jabłkowy);
- polifenole (m.in. rapontygeniny);
- garbniki;
- olejki eteryczne.
W swym składzie zawiera witaminy, głównie: C, E, K, witaminy z grupy B, spore ilości prowitaminy A, ß-karoten, oraz kwas foliowy, a także wapń, potas, żelazo, magnez, fosfor i mangan.
W kuchni zastosowanie znalazły łodygi natomiast medycyna naturalna wykorzystuje głównie korzeń rabarbaru, który ma najwięcej wartości odżywczych. Ceniony jest ze względu na właściwości przeciwbólowe, antyseptyczne, przeczyszczające, rozkurczowe, moczopędne, a także antyrakowe. Natomiast liście rabarbaru są szkodliwe dla zdrowia – zawierają toksyny, które nawet w niewielkich ilościach mogą powodować nudności i wymioty, a w dużej – uszkodzenie wątroby czy nerek.
Korzystne jest pieczenie rabarbaru. Po poddaniu go takiemu procesowi przez co najmniej 20 minut – uwalnia się rapontygenina – substancja o działaniu przeciwutleniającym, hamująca namnażanie się komórek nowotworowych, działająca także antyalergicznie, przeciwzapalnie, wspomagająca prawidłowe działanie układu sercowo-naczyniowego, spowalniająca procesy starzenia się i wzmacniająca odporność. Jeśli więc jesteśmy zagrożeni nowotworami bądź się ich obawiamy – szczególnie prostaty czy piersi – koniecznie jedzmy ciasto z rabarbarem!
Występujący w rabarbarze, podobnie jak w szpinaku, herbacie, kakao czy szczawiu, kwas szczawiowy przyczynia się do odwapnienia organizmu i dlatego jedząc go w większych ilościach należy uzupełnić posiłki produktami zawierającymi dużo wapnia, np. przetworami mlecznymi. W niewielkich ilościach nie jest szkodliwy dla osób zdrowych. Nie poleca się jednak spożywania rabarbaru chorym z dolegliwościami nerek czy chorującym na reumatyzm. Kwas szczawiowy wiąże wapń powodując jego niedobory w organizmie, a także tworzy trudno rozpuszczalny szczawian wapnia, który osadza się (głównie w drogach moczowych) w postaci kamieni. Rabarbar jest także niewskazany w diecie osób z chorobami układu pokarmowego ponieważ kwas szczawiowy działa drażniąco na błonę śluzową.
Korzeń rabarbaru ma także zastosowanie w kosmetyce, np. do przygotowania rozjaśniającej płukanki do włosów.
Trujące właściwości liści (kwas szczawiowy) pomogą nam pozbyć się mszyc z ogrodu. Liście gotujemy w wodzie przez około 15-20 minut. Wywar studzimy, dodajemy do niego trochę płatków mydlanych i spryskujemy nim rośliny.
WYMAGANIA KLIMATYCZNE RABARBARU
Rabarbar jest odporny na niskie temperatury. Na zimę części nadziemne zamierają, a części podziemne zimują nawet przy silnych mrozach w bezśnieżne zimy. Młode pąki pojawiające się wiosną znoszą przymrozki do – 10°C. Można go uprawiać na stanowiskach lekko zacienionych, choć w pełnym świetle daje wcześniejszy i wyższy plon. Ma duże wymagania wodne (zwłaszcza od V do VIII) ze względu na dużą masę liści. Przy braku wody i w wysokiej temperaturze liście rosną słabo i dają niższy i gorszy jakościowo plon.
Najlepiej siać rabarbar na stanowiskach wilgotnych, ale nie podmokłych. Najlepsze są gleby żyzne, próchniczne, posiadające odczyn lekko kwaśny do obojętnego (5,5-7,0 pH ).
Lider to jedna z najwcześniejszych odmian rabarbaru, która najczęściej pojawia się w uprawie amatorskiej. Jest dostosowana także do pędzenia wczesną wiosną. Wytwarza jedne z najdłuższych ogonków liściowych, dochodzące do 40cm długości. Ogonki są mięsiste o delikatnym, choć pikantnym, kwaskowatym smaku, bogatym w witaminy A, C i substancje mineralne. Ich miąższ jest różowobiały, a skórka bardzo intensywnie wybarwiona na czerwono. Daje bardzo wysoki plon smacznych, długich łodyg. Odmiana idealna do przyrządzania deserów, ciast i kompotów.
Jest to odmiana bardzo wytrzymała na mróz, z powodzeniem zimuje w gruncie nawet przy bardzo niskich temperaturach.
JAK UPRAWIAĆ RABARBAR?
Rabarbar jest uprawiany na polu wyłączonym z płodozmianu. Może być uprawiany po różnych roślinach dobrze odchwaszczających glebę (okopowe, zboża, trawy) oprócz lucerny, ze względu na niebezpieczeństwo porażenia korzeni chorobami grzybowymi (zgnilizna fioletowa – Rhizoctonia violacea).
Przed założeniem plantacji pole nawozimy kompostem lub obornikiem (40-80 t/ha) oraz stosujemy nawożenie mineralne (500-800kg NPK na ha w stosunku 2:2:3). Fosfor i potas przedsiewnie, a azot pogłównie - po wschodach roślin, następne nawożenie wykonać po upływie miesiąca. W kolejnych latach uprawy co 3 lata jesienią przyorujemy w międzyrzędziach 30 t/ha obornika. W drugim roku i następnych latach potasem i fosforem nawozimy jesienią po zakończeniu wegetacji, a azotem po zakończeniu zbiorów.
Przed siewem lub sadzeniem roślin glebę staranie uprawiamy wykonując orkę, bronując i wyrównując pole.
METODY UPRAWY RABARBARU
Rabarbar rozmnażany z siewu może nie powtórzyć cech odmiany. Po wschodach wysianych nasion wczesną wiosną w rzędach co 40-60cm wykonuje się przerywkę, pozostawiając rośliny co 15-20cm. Jesienią usuwa się rośliny nietypowe. Pozostałe rośliny w drugim roku jesienią sadzi się na miejsce stałe dzieląc każdą roślinę na 2-3 sztuki.
Najczęściej rozmnażany jest wegetatywnie poprzez podział karp. Sadzonki uzyskuje się z roślin 4-5 letnich. W marcu wykopujemy duże zdrowe karpy i dzielimy je tak, aby uzyskać sadzonki z przynajmniej jednym pąkiem liściowym i korzeniowym o masie 250-500g.
Karpy sadzi się po 2-3 dniach, gdy miejsce cięcia zaschnie i zmniejszy się niebezpieczeństwo infekcji. Rabarbar można sadzić wiosną lub jesienią (koniec września) w rozstawie 1m x 1m do 1,5m x 1,5m tak głęboko, by pąki wierzchołkowe znajdowały się ok. 2-3cm pod ziemią.
PIELĘGNACJA UPRAWY
W pierwszym roku uprawy plantację odchwaszcza się ręcznie lub mechanicznie. W następnych latach można stosować wczesną wiosną (przed rozpoczęciem wegetacji) herbicydy. Niezbędnym zabiegiem jest usuwanie pojawiających się pędów kwiatostanowych. Wyłamuje się je, a nie wycina, natychmiast po ich pojawieniu się. Pozostawienie pędów generatywnych powoduje niepotrzebne zużycie składników pokarmowych, obniżenie masy liści i pogorszenie jakości ogonków liściowych. W okresie wegetacji, w miarę potrzeby, spulchnia się międzyrzędzia. Przy braku opadów, od maja do sierpnia dobrze jest podlewać rośliny.
ZBIÓR
Ogonki liściowe można zrywać dopiero w drugim roku po posadzeniu przez 3-4 tygodnie, a w następnych latach od maja do lipca. Ogonki (które mają ok. 20cm długości i 2cm szerokości u nasady) wyłamuje się nisko nad ziemią. Zbiory przeprowadza się 1-2 razy w tygodniu, jednorazowo wyłamując po 3-4 liści. Blaszkę liściową odcina się na długości około 2cm od końca ogonka. Tak przygotowany rabarbar wiąże się w pęczki. Można je przechowywać przez 2 tygodnie w temperaturze od 0°C do 1°C i wilgotności względnej powietrza powyżej 90%. Plantację użytkuje się przez 10-12 lat, ale najlepsze plony osiąga się między czwartym a ósmym rokiem uprawy.
Jolanta Kowalska
Inspektor Plantacyjny PNOS